Μακεδονία: Η αρχή μιας εποποιίας



Ο ελληνισμός αντιστέκεται στις επεκτατικές επιδιώξεις Τούρκων και Βουλγάρων

Το 1901 κι ενώ έχει κορυφωθεί η δράση των κομιτατζήδων στην Μακεδονία, ο ελληνισμός αρχίζει να αντιδρά δυναμικά. Πρωτοπόροι της νέας εποποιίας αναδεικνύονται ο μητροπολίτης Γερμανός Καραβαγγέλης κι ο οπλαρχηγός Κωνσταντίνος Κώτας.

Είναι αλήθεια ότι ο Μακεδόνικος Αγώνας τοποθετείται στην περίοδο 1904-1908. Η χρονολογική αυτή οριοθέτηση, χωρίς να είναι λάθος, δεν αποδίδει πλήρως την ιστορική αλήθεια. Η αντίσταση του ελληνισμού της Μακεδονίας εναντίον των Τούρκων και των Βουλγάρων άρχισε δεκαετίες πιο πριν και καθοριστικός σταθμός στάθηκε το 1901, με την ποικιλόμορφη δράση του μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανού Καραβαγγέλη. Όμως ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά τους.

Παράλληλα με την τουρκική καταπίεση, οι Έλληνες της Μακεδονίας αντιμετώπισαν -κυρίως από τη δεκαετία του 1870- και την έντονη πίεση του βουλγαρικού εθνικισμού.

Πολλοί Βούλγαροι, διακηρύσσοντας φιλελεύθερες και σοσιαλίζουσες ιδέες, οργάνωσαν από το 1893-95 ένα αξιόλογο επαναστατικό κίνημα κατά των Τούρκων (με κύριο σύνθημα την αυτονόμηση της Μακεδονίας), το οποίο όμως γρήγορα εκφυλίστηκε σε στενά εθνικιστικό και ανθελληνικό.

Οι πρώτες προσπαθείς του μακεδονικού ελληνισμού υπήρξαν αρκετά δυναμικές, μετά την ήττα όμως της Ελλάδας από την Τουρκία στον «ατυχή πόλεμο του 1897» , οι ελληνικές αντιστάσεις φάνηκαν να κάμπτονται. Στα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα, η τρομοκρατία των κομιτατζήδων (όπως αποκλήθηκαν οι ποικιλώνυμοι Βούλγαροι ένοπλοι) φάνηκε να απειλεί πια ανοιχτά με αφελληνισμό τη Μακεδονία, ενώ οι ελληνικές κυβερνήσεις έδειχναν ανίκανες ν' αντιδράσουν. Η αδυναμία αυτή «επικυρώθηκε» το 1900 με τη διάλυση στην Ελλάδα της «Εθνικής Εταιρίας», μιας οργάνωσης που είχε ενισχύσει ως τότε τους αγωνιζόμενους Έλληνες της Μακεδονίας.

Κατά την κρίσιμη αυτή στιγμή, κι ενώ στην Ελλάδα είχαν αρχίσει να πληθαίνουν οι πιέσεις για δυναμικές αντιδράσεις (συνέβαλε σε τούτο και η ίδρυση της εταιρείας «Ελληνισμός» από το Νεοκλή Καζάζη), αναδείχτηκε η δυναμική προσωπικότητα του μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανού Καραβαγγέλη. Ο τελευταίος, οργάνωσε το 1901 επιτυχημένες περιοδείες στην περιοχή του, για να εμψυχώσει το ελληνορθόδοξο πλήρωμα του και για να επαναφέρει στον έλεγχο του Οικουμενικού Πατριαρχείου όσους Έλληνες είχαν αναγκαστεί να ενταχθούν στη σχισματική βουλγαρική Εκκλησία. Παράλληλα, ανέλαβε και συγκεκριμένες εθνικές δραστηριότητες, για δυναμικές αντιδράσεις στους κομιτατζήδες. Καθοριστική προς αυτήν την κατεύθυνση υπήρξε η προσέγγιση του σλαβόφωνου οπλαρχηγού Κωνσταντίνου Κώτα από τη Ρούλια, ο οποίος είχε συνεργαστεί με τους Βούλγαρους (για την εκδίωξη των Τούρκων) και τώρα βρισκόταν σε ρήξη μ' αυτούς. Στις σχετικές συζητήσεις, ο Κώτας πείσθηκε από τον Έλληνα ιεράρχη ν' αγωνιστεί για τα δίκαια του Ελληνισμού, δίνοντας σκληρό διμέτωπο αγώνα εναντίον των Τούρκων και των Βουλγάρων. Η εξέλιξη αυτή οριοθέτησε την πρώιμη αυγή του Μακεδόνικου Αγώνα.

Ο Κώτας συνελήφθη από τους Τούρκους το 1904 και τον επόμενο χρόνο απαγχονίστηκε.

 

 Νεοτουρκικό Κίνημα

Το 1908 ξεσπά στη Θεσσαλονίκη το κίνημα των Νεοτούρκων. Όλοι πιστεύουν ότι τώρα ο ελληνισμός θα αναπνεύσει. Γρήγορα αναδεικνύεται το πραγματικό εθνικιστικό πρόσωπο του νέου καθεστώτος.

Λαϊκή λιθογραφία για το κίνημα 1908.
Ανάμεσα στις τουρκικές σημαίες
ξεχωρίζει κι η ελληνική,
ενώ η επιγραφή
"Ζήτω το Σύνταγμα" υπάρχει και στις δύο γλώσσες.
(Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Με την άνοδο του Αβδούλ Χαμίτ Β' στον οθωμανικό θρόνο (1 876) επιταχύνθηκε η πορεία διάλυσης της αυτοκρατορίας και ενισχύθηκαν οι αυταρχικοί της θεσμοί. Η κατάσταση αυτή οδήγησε σταδιακά στην άνδρωση ενός ισχυρού αστικού  φιλελεύθερου κινήματος, το οποίο άρχισε να αποκτά ουσιαστική υπόσταση από το 1889 με την ίδρυση της «Επιτροπής για την Ένωση και την Πρόοδο» στην Κωνσταντινούπολη. Στα επόμενα χρόνια σχηματοποιήθηκαν στους κόλπους του αντιπολιτευτικού κινήματος αυτού ρεύματα με ποικίλες τάσεις (οθωμανιστές, πανισλαμιστές και παντουρανιστές), τα οποία απέκτησαν ισχυρές προσβάσεις στην κρατική μηχανή και στο στρατό.

Το 1908, σε μια εποχή που εμφανιζόταν ως άμεση απειλή η αυτονόμηση της Μακεδονίας, έληξε η περίοδος ανοχής προς το καθεστώς του Αβδούλ Χαμίτ και εκδηλώθηκε επιτυχημένο στρατιωτικό κίνημα εναντίον του, με κέντρο τη Θεσσαλονίκη. Οι κινηματίες (γνωστοί ως Νεότουρκοι) απαίτησαν την κατάλυση του αυταρχικού σουλτανικού καθεστώτος και διακήρυξαν ότι αποσκοπούν στη δημιουργία ενός φιλελεύθερου κράτους και στην πλήρη ισονομία όλων των πολιτών, ανεξάρτητα από την εθνική ή θρησκευτική ταυτότητα του καθενός. Μπρος στην άμεση απειλή ανατροπής του, ο σουλτάνος αναγκάστηκε να αποδεχτεί τα αιτήματα τους και επανέφερε σε ισχύ το Σύνταγμα του 1 976 (που ο ίδιος είχε καταργήσει). Ακόμα,   αποσύρθηκε ουσιαστικά από τα πολιτικά δρώμενα. Παραιτήθηκε, μάλιστα, το 1909 υπέρ του αδελφού του Μωάμεθ Ε'.

Το Νεοτουρκικό Κίνημα έγινε ενθουσιωδώς δεκτό απ' όλες τις υποτελείς εθνότητες της αυτοκρατορίας  και φυσικά και από τους Έλληνες, που πίστεψαν ότι -έστω και χωρίς την ένωση τους με την Ελλάδα- θα μπορούσαν να ζήσουν ελεύθεροι, στα πλαίσια ενός ευνομούμενου και φιλελεύθερου πολυεθνικού οθωμανικού κράτους. Αλλά και το ίδιο το ελληνικό κράτος έδειξε διάθεση θερμής συνεργασίας με το νέο οθωμανικό καθεστώς και εργάστηκε για τον τερματισμό του ένοπλου Μακεδονικού Αγώνα.

Οι ελληνικές προσδοκίες διαψεύστηκαν γρήγορα και τραγικά. Το νεοτουρκικό καθεστώς, θορυβημένο και από τις αρνητικές για την αυτοκρατορία διεθνείς εξελίξεις (πλήρης ανεξαρτητοποίηση Βουλγαρίας, προσάρτηση Βοσνίας-Ερζεγοβίνης από την Αυστρία), ολίσθησε ραγδαία στον άκρατο τουρκικό σοβινισμό. Οι διακηρύξεις για τα δικαιώματα των εθνικών και θρησκευτικών κοινοτήτων παραμερίστηκαν και άρχισαν προσπάθειες για τον πλήρη και βίαιο εκτουρκισμό όλων των υπηκόοων του οθωμανικού κράτους.

Οι εθνικοί εξευτελισμοί της Τουρκίας το 1911 (στον πόλεμο με την Ιταλία) και το 1912-13 (στον Πρώτο Βαλκανικό Πόλεμο) ολοκλήρωσαν την πορεία μετατροπής του νεοτουρκισμού σε στρατοκρατικό εθνικισμό, με θύματα όλες τις εθνότητες της αυτοκρατορίας και κυρίως τους Έλληνες και τους Αρμένιους.

συνέχεια

Πηγές:

Ο Αιώνας μας

           100 χρόνια Ελλάδα
εφημερίδα "ΕΜΠΡΟΣ" (Ημερισία Εθνική Εφημερίς)

      Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

    Εκδοτικός Οίκος Η.Μανιατέα

           



Χαρακτηρηστική εικόνα
Έλληνα μακεδονομάχου οπλαρχηγού
(Κων/νος Μαζαράκης-Αινιάν)

 





















ΣΥΝΑΦΗ ΘΕΜΑΤΑ:
Κορυφώνεται η μετανάστευση στις ΗΠΑ
Η δολοφονία του πρωθυπουργού θεόδωρου Δηλιγιάννη
ΗΕξέγερση του Θερίσου