Ο Βενιζέλος "κυρίαρχος του παιχνιδιού"

Η ανατροπή του Κωνσταντίνου από την Αντάντ

Το καλοκαίρι του 1917, μετά την απροκάλυπτη επέμβαση των Συμμάχων, ο Κωνσταντίνος υποχρεώνεται να εγγαταλέιψει την Ελλάδα. Την ίδια ώρα ο Βενιζέλος αναδεικνύεται ο κυρίαρχος του παιχνιδιού

Η ατιμωτική, για την ελληνική σημαία,
τελετή του Ζαππείου

Μετά τα Νοεμβριανά του 1916, οι Αγγλογάλλοι εντείνουν αφόρητα τις πιέσεις τους προς το αποκλεισμένο κωνσταντινικό κράτος των Αθηνών. Μεταξύ άλλων, η κυβέρνηση Λάμπρου υποχρεώνεται να παραδώσει στους συμμάχους στρατιωτικό υλικό και πλοία, να αποσύρει τα στρατεύματα της στην Πελοπόννησο και -το χειρότερο- να δεχτεί μια εξευτελιστική τελετή στο Ζάππειο (16 Ιανουαρίου 1917), κατά τη διάρκεια της οποίας η ελληνική σημαία «υποκλίνεται» στις συμμαχικές. Στόχος των Αγγλογάλλων είναι πλέον η ανατροπή του Κωνσταντίνου, στην οποία ωστόσο αντιδρούν ακόμα το τσαρικό καθεστώς της Ρωσίας και η «σύμμαχος» Ιταλία (που προσδοκούν ωφέλη από την ελληνική ουδετερότητα). Την ίδια ώρα, η φιλοανταντική κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης επεκτείνει σταδιακά την εξουσία της σε όλο και μεγαλύτερο μέρος της χώρας.

Το Φεβρουάριο του 1917 ανατρέπεται το τσαρικό καθεστώς της Ρωσίας και ο Κωνσταντίνος χάνει και το τελευταίο διεθνές στήριγμα του.

Παράλληλα, ο πληθυσμός των αποκλεισμένων περιοχών ζει τραγικές ώρες, στερούμενος πλέον ακόμα και των μέσων διατροφής. Η όλη κατάσταση φανατίζει περισσότερο τους φιλοβασιλικούς, που εφευρίσκουν τότε το περίφημο σύνθημα «Ελιά-ελιά και Κώτσο βασιλιά». Μέσα στο γενικό χάος, παραιτείται ο Λάμπρου και σχηματίζεται  μια  ακόμα κυβέρνηση υπό τον Α. Ζαΐμη (21 Απριλίου).

Στα τέλη Μαΐου οι Γάλλοι απαιτούν πλέον άμεσα την παραίτηση του βασιλιά, απειλώντας νέα ένοπλη επέμβαση. Αυτή τη φορά ο Κωνσταντίνος υποκύπτει και δέχεται να φύγει από την Ελλάδα, αφήνοντας το θρόνο στο δευτερότοκο γιο του Αλέξανδρο, τον οποίο ωστόσο δεν αναγνωρίζει ως νέο βασιλιά αλλά απλώς ως τοποτηρητή του θρόνου του!

Η αποχώρηση του Κωνσταντίνου από τη χώρα θα συντελεστεί στις 2 Ιουνίου 1917, μέσα σε κλίμα γενικού πένθους. Χιλιάδες οπαδοί του τον κατευοδώνουν με θρήνους και κατάρες κατά του «προδότη» Βενιζέλου.

Στις 14 Ιουνίου φτάνει στην Αθήνα η κυβέρνηση του Ε. Βενιζέλου και έτσι η Ελλάδα ενοποιείται και πάλι. Λίγες ημέρες αργότερα (29 Ιουνίου), ο βασιλιάς Αλέξανδρος υπογράφει νόμο, με τον οποίο καταργείται η Βουλή που είχε προκύψει από τις μονόπλευρες εκλογές της 6ης Δεκεμβρίου 1915 και αναβιώνει η Βουλή που είχε προκύψει από τις προγενέστερες εκλογές της 31ης Μαΐου του ίδιου χρόνου. Είναι η περίφημη «Βουλή των Λαζάρων», που θα παραμείνει μέχρι το 1920.

Κατά τους μήνες που ακολουθούν η κυβέρνηση Βενιζέλου στερεώνει την εξουσία της σε ολόκληρη την Ελλάδα και εξαπολύει πρωτοφανείς διώξεις εναντίον των αντιπάλων της, φυλακίζοντας ή εξορίζοντας χιλιάδες από αυτούς. Παράλληλα, οργανώνει τη στρατιωτική συμμετοχή της χώρας στον Παγκόσμιο Πόλεμο, στο πλευρό της Αντάντ.

Λαϊκή εικόνα.
Προσκλητήριο για επιστράτευση

Η Ελλάδα ως σύμμαχος της Αντάντ

Με την κάθοδο του Βενιζέλου στην Αθήνα και την επανενοποίηση της χώρας (Ιούνιος 1917), η Ελλάδα εντάσσεται ολοκληρωτικά στις δυνάμεις της Αντάντ και τα στρατεύματα της μετέχουν δραστήρια στις πολεμικές επιχειρήσεις του Μακεδονικού Μετώπου. Η συμβολή τους ωστόσο στην τελική συμμαχική νίκη είχε αρχίσει ουσιαστικά από τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο του προηγούμενου χρόνου -με τη συγκρότηση της Προσωρινής Κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης- όταν ολόκληρες μονάδες αρνήθηκαν να πειθαρχήσουν στις εντολές της Αθήνας για τήρηση ουδετερότητας και πήραν μέρος, κάτω από γαλλική διοίκηση, στις επιχειρήσεις εναντίον των Βουλγάρων εισβολέων. Την ίδια περίπου εποχή, πάντως, έλαβε χώρα και το δραματικό επεισόδιο της Καβάλας, όπου ο διοικητής του Δ' Σώματος Στρατού στρατηγός Χατζόπουλος παραδόθηκε αμαχητί στους Βουλγάρους και μεταφέρθηκε μαζί με τους άνδρες του -400 αξιωματικοί και 6.000 οπλίτες- στο Γκέρλιτς της Γερμανίας (το ελληνικό σώμα «φιλοξενήθηκε» εκεί μέχρι το τέλος του πολέμου).

Η ελληνική πολεμική εμπλοκή κλιμακώνεται κατά το πρώτο εξάμηνο του 1917 (χάρη στις προσπάθειες της προσωρινής κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης) και επισημοποιείται πλήρως με την επανένωση της χώρας τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου. Στους μήνες που ακολουθούν, ο Βενιζέλος αγωνίζεται να ανασυγκροτήσει τις σχεδόν διαλυμένες ένοπλες δυνάμεις (με τη βοήθεια κυρίως Γάλλων συμβούλων), ενώ παράλληλα προχωράει με γοργούς ρυθμούς στην υλοποίηση των σχεδίων γενικής επιστράτευσης (στα οποία όμως εναντιώνονται πολλοί παράγοντες του ανατραπέντος βασιλικού καθεστώτος). Ακόμα, προωθεί στη ζώνη του μετώπου όλο και μεγαλύτερες δυνάμεις, οι οποίες και θα συμβάλουν αποφασιστικά στην ανατροπή των δυσμενών για τους συμμάχους ισορροπιών.

Η ουσιαστική συμβολή της Ελλάδας στη συμμαχική νίκη θα επιβεβαιωθεί το 1918, όταν τα ελληνικά στρατεύματα θα σημειώσουν εντυπωσιακές επιτυχίες σε αλλεπάλληλες συγκρούσεις του μακεδονικού μετώπου. Σημαντικότερη από αυτές είναι αναμφισβήτητα η ελληνική νίκη επί των Βουλγάρων στην ιστορική μάχη του Σκρα (17 Μαΐου 1918), κατά την οποία βρήκαν το θάνατο 600 Έλληνες μαχητές.

Με την έστω και ολιγόμηνη συμμετοχή της στις επιχειρήσεις του Α' Παγκόσμιου Πολέμου η Ελλάδα «νομιμοποιήθηκε» να συμπεριληφθεί μεταξύ των νικητών. Έτσι, αφενός μεν απέτρεψε τα όποια διεθνή σχέδια για την εδαφική της συρρίκνωση (με την απώλεια, κυρίως, εδαφών της Μακεδονίας και της Θράκης) και αφετέρου άνοιξε το δρόμο για την ικανοποίηση των εθνικών αλυτρωτικών της δικαίων. Οι στόχοι αυτοί φάνηκαν να ικανοποιούνται με τις διεθνείς συμφωνίες του 1919-1 920, των οποίων «αρχιτέκτονας» υπήρξε ο Ελευθέριος Βενιζέλος





Ελληνικός στρατός εναντίον μπολσεβίκων στην Ουκρανία!

Στις αρχές του 1919 η Ελλάδα επιδιώκοντας την εύνοια των συμμάχων της Αντάντ, προχωράει σ’ ένα ανήκουστο εγχείρημα: ουσιαστικά κηρύσσει τον πόλεμο στην Σοβιετική Ρωσία και στέλνει εκστρατευτικό σώμα να πολεμήσει τους μπολσεβίκους!

Νικόλαος Πλαστήρας.
Διακρίθηκε στην Εκστρατεία
της Ουκρανίας,
ως διοικητής του
Συντάγματος 5/42

Μετά τη λήξη του Παγκόσμιου Πολέμου, η Γαλλία και η Αγγλία έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στην υποστήριξη των αντικομμουνιστικών δυνάμεων που αγωνίζονταν εναντίον του νεαρού σοβιετικού καθεστώτος των μπολσεβίκων του Λένιν. Στη βάση της πολιτικής τους αυτής, οργάνωσαν την περίφημη εκστρατεία της Ουκρανίας (Ιανουάριος-Μάρτιος 1919) και κάλεσαν την κυβέρνηση Βενιζέλου να τους συνδράμει στρατιωτικά, υποσχόμενοι ανταλλάγματα υπέρ της Ελλάδας στις επικείμενες μεταπολεμικές συνοριακές ρυθμίσεις.

Η ελληνική κυβέρνηση αποδέχτηκε τη συμμαχική πρόταση και αποφάσισε να στηρίξει στρατιωτικά την επιθετική επιχείρηση της Ουκρανίας. Για το σκοπό αυτό, διέθεσε το Α' Σώμα στρατού (με διοικητή τον υποστράτηγο Κ. Νίδερ), που αποτελείτο από 3 μεραρχίες, την 1η, 2η και 13η. Από αυτές, η πρώτη έμεινε σε επιφυλακή στην περιοχή της Καβάλας (αργότερα προωθήθηκε στη Σμύρνη), ενώ οι άλλες δύο, υπό τη διοίκηση των υποστρατήγων Ν. Βλαχόπουλου και I. Νεγρεπόντη, συνενώθηκαν με τις συμμαχικές δυνάμεις και προωθήθηκαν στο ουκρανικό μέτωπο.

Η εκστρατεία εκείνη απέτυχε παταγωδώς, μια και οι συμμαχικές δυνάμεις βρέθηκαν μπροστά σε υπέρτερες και πιο αποφασισμένες εχθρικές δυνάμεις. Παρουσιάστηκαν μάλιστα και περιπτώσεις ομαδικής αυτομολίας προς την πλευρά των μπολσεβίκων (ιδιαίτερα Γάλλων στρατιωτών). Ως προς τις ελληνικές δυνάμεις (περίπου 23.500 άνδρες επί συνόλου 70.000), αυτές σημείωσαν κάποιες στρατιωτικές επιτυχίες (ιδίως στη Χερσώνα, το Νικολάιεφ, την Μπερόζβκα, την Οδησσό κ.ά.), βαρύνονται όμως και με πράξεις ελάχιστα τιμητικές, ιδίως κατά την προσπάθεια καταστολής μιας εργατικής εξέγερσης στη Σεβαστούπολη.

Μετά την αποτυχία της όλης επιχείρησης (τέλη Μαρτίου - αρχές Απριλίου 1919), ο ελληνικός στρατός αποχώρησε από την Ουκρανία, μαζί με τις υπόλοιπες συμμαχικές δυνάμεις.

Η ελληνική συμμετοχή στην εκστρατεία της Ουκρανίας, σίγουρα μέτρησε στην απόφαση των Αγγλογάλλων για την εκχώρηση της περιοχής Σμύρνης στην Ελλάδα

(Απρίλιος 1919). Από την άλλη πλευρά, είχε ολέθριες συνέπειες σε άλλα επίπεδα. Πιο συγκεκριμένα, με την επέμβαση εκείνη προδιαγράφηκε η απόλυτα εχθρική στάση της νεαρής Σοβιετικής Ρωσίας απέναντι στις ελληνικές διεκδικήσεις στη Μικρά Ασία και συνακόλουθα η προσέγγιση ανάμεσα στο σοβιετικό καθεστώς και στους εθνικιστές του Κεμάλ (με κατάληξη το τουρκοσοβιετικό Σύμφωνο φιλίας του Μαρτίου 1921). Η προσέγγιση εκείνη, καθόρισε σε μεγάλο βαθμό και την αλλαγή στάσης των Συμμάχων, που σταδιακά προσπάθησαν να προσεγγίσουν τον Κεμάλ, για να τον αποσπάσουν από τη ρωσική επιρροή. Ακόμα, η εκστρατεία της Ουκρανίας εξέθεσε ανεπανόρθωτα τους ελληνικούς πληθυσμούς της περιοχής, που βρέθηκαν στο μάτι του κυκλώνα.



Ουκρανοί μπολσεβίκοι το 1918.
Η απόφαση αντιμετώπιση τους από τον ελληνικό στρατό
υπήρξε μάλλον ατυχής. 



ΣΥΝΑΦΗ ΘΕΜΑΤΑ:
Ιδρύεται το Εργατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα