Παρουσιάζουμε ορισμένα αποσπάσματα του Λέοντα Τρότσκυ, από το τεράστιο συγγραφικό έργο του πάνω στο θέμα της σοσιαλιστικής επανάστασης του προλεταριάτου.
Τα αποσπάσματα αυτά επιλέχθηκαν επί τη βάσει: Της ιστορικής αναγκαιότητας και των ηθικών μέσων της, της πολιτικής και δυναμικής προετοιμασίας της ταξικής σύγκρουσης, της ιστορικής ψυχικής σύνθεσης της ανθρώπινης κοινωνίας και του ρόλου της ηγεσίας των επαναστατημένων μαζών, καθώς και των γενικών όρων που καθορίζουν τη νικηφόρο κατάληξη της επαναστατικής εξέγερσης του προλεταριάτου.
ΕΦΤΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΤΡΟΤΣΚΥ
1. Διαλεκτική αλληλεξάρτηση σκοπού και μέσων
Ένα μέσο μπορεί να δικαιολογηθεί μόνο με το σκοπό του. Μα ο σκοπός πρέπει με τη σειρά του να δικαιολογηθεί και αυτός. Από την άποψη του Μαρξισμού, που εκφράζει τα ιστορικά συμφέροντα του προλεταριάτου, ο σκοπός δικαιολογείται όταν οδηγεί στην αύξηση της κυριαρχίας του ανθρώπου πάνω στη φύση και στην κατάργηση της εξουσίας ανθρώπου πάνω στον άνθρωπο.
«Μ’ αυτό θέλετε να πείτε πως στην επιδίωξη αυτού του σκοπού το κάθε τι επιτρέπεται;», ρωτάει σαρκαστικά ο φιλισταίος αποδείχνοντας πως τίποτα δεν κατάλαβε. Εκείνο μόνο επιτρέπεται, απαντούμε, που πραγματικά οδηγεί στην απελευθέρωση του ανθρώπου. Κι αφού αυτός ο σκοπός μόνο με την επανάσταση μπορεί να πραγματοποιηθεί, η απελευθερωτική ηθική του προλεταριάτου έχει αναγκαστικά επαναστατικό χαρακτήρα.
Αντιτίθεται ασυμφιλίωτα όχι μονάχα στο θρησκευτικό δόγμα αλλά και στα κάθε λογής ιδεολογικά φετίχ, αυτούς τους φιλοσοφικούς χωροφυλακές της άρχουσας τάξης. Βγάζει τον κανόνα της συμπεριφοράς της από τους νόμους της ανάπτυξης της κοινωνίας, και πρωταρχικά από την πάλη των τάξεων που είναι ο νόμος όλων των νόμων.
«Η ΗΘΙΚΗ ΤΟΥΣ ΚΑΙ Η ΗΘΙΚΗ ΜΑΣ», 1939
2. «Η Ιστορία στα είκοσι τελευταία χρόνια αποδεικνύει με τρόπο πολύ ξεκάθαρο ότι τα βασικά προβλήματα στις σχέσεις ανάμεσα στις τάξεις, καθώς κι ανάμεσα στα έθνη, λύνονται με τη φυσική βία. Οι ειρηνόφιλοι ελπίσανε πολλά χρόνια πως με την ανάπτυξη της τεχνικής του πολέμου κανένας πόλεμος δε θα μπορούσε να γίνει πια. Οι φιλισταίοι πολλές δεκαετίες ίσαμε τώρα μας ξανάλεγαν κι αυτοί πως με την ανάπτυξη της τεχνικής του πολέμου καμία επανάσταση δε θα μπορούσε να γίνει πια. Μολοταύτα οι πόλεμοι και οι επαναστάσεις δεν σταματήσανε»
«ΠΟΥ ΒΑΔΙΖΕΙ Η ΓΑΛΛΙΑ», 1934
3. Δύο τάξεις αποφασίζουν για την τύχη της σύγχρονης κοινωνίας: η ιμπεριαλιστική μπουρζουαζία και το προλεταριάτο. Το τελευταίο καταφύγιο της μπουρζουαζίας είναι ο φασισμός, που αντικαθιστά τα κοινωνικά και ιστορικά κριτήρια με βιολογικά και ζωολογικά μέτρα και σταθμά, έτσι που να ελευθερώνει τον εαυτό του από κάθε περιορισμό στον αγώνα του για την καπιταλιστική ιδιοκτησία. Ο πολιτισμός δεν μπορεί να σωθεί παρά μόνο με τη σοσιαλιστική επανάσταση. Για να πετύχει την ανατροπή το προλεταριάτο χρειάζεται όλη του τη δύναμη, όλη του την αποφασιστικότητα, όλη του την τόλμη, πάθος και σκληρότητα. Πρώτ’ απ’ όλα πρέπει να απελευθερωθεί ολότελα από τις αυταπάτες της θρησκείας, της «δημοκρατίας» και της υπεράνω των κοινωνικών τάξεων ηθικής – τις πνευματικές αυτές αλυσίδες που έφτιαξε ο εχθρός για να το δαμάσει και να το κρατάει δέσμιο. Μόνο εκείνο που προετοιμάζει την πλήρη και οριστική ανατροπή της ιμπεριαλιστικής κτηνωδίας είναι ηθικό και τίποτ’ άλλο. Η νίκη της επανάστασης – να ο υπέρτατος νόμος!»
«ΟΙ ΗΘΙΚΟΛΟΓΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΚΟΦΑΝΤΕΣ ΕΝΑΝΤΙΑ, ΣΤΟ ΜΑΡΞΙΣΜΟ», 1939
4. Ο εμφύλιος πόλεμος, είπαμε σύμφωνα με τον κλαούζεβιτς, είναι η εξακολούθηση της πολιτικής, αλλά με άλλα μέσα. Αυτό σημαίνει: το αποτέλεσμα του εμφυλίου πολέμου εξαρτιέται μόνο στο 1/4 , για να μην πούμε στο 1/10, από την πορεία του ίδιου του εμφυλίου πολέμου, από τα τεχνικά του μέσα, από την καθαρά στρατιωτική του διεύθυνση, και στα 3/4, αν όχι στα 9/10, από την πολιτική προετοιμασία. Τι είναι αυτή η πολιτική προετοιμασία; Η επαναστατική συνοχή των μαζών, η χειραφέτηση από τις δουλικές ελπίδες στην επιείκεια, στη μεγαλοκαρδία, στην ευθύτητα των «δημοκρατικών» αφεντάδων, η διαπαιδαγώγηση των επαναστατικών στελεχών έτσι που να μπορούνε ν’ αψηφάνε την επίσημη κοινή γνώμη και να ‘ναι ικανά να δείξουν απέναντι στην μπουρζουαζία έστω το 1/10 της σκληρότητας που η μπουρζουαζία δείχνει απέναντι στους εργαζόμενους. Δίχως μια τέτοια προετοιμασία, ο εμφύλιος πόλεμος, όταν θα τον επιβάλλουν οι συνθήκες – και στο τέλος πάντοτε το επιβάλλουν – θα γίνει κάτω από τις πιο δυσμενείς συνθήκες για το προλεταριάτο, θα εξαρτηθεί από πολλά τυχαία περιστατικά, και ύστερα, ακόμα και σε περίπτωση νίκης στρατιωτικής, η εξουσία μπορεί να ξεφύγει από τα χέρια του προλεταριάτου. Όποιος δεν βλέπει ότι η πάλη των τάξεων οδηγάει δίχως άλλο σε μια ένοπλη σύγκρουση, είναι τυφλός. Μα δεν είναι λιγότερο τυφλός εκείνος που πίσω από την ένοπλη σύγκρουση και την έκβασή της δε βλέπει όλη την προηγούμενη πολιτική των τάξεων που αγωνίζονται.
«ΠΟΥ ΒΑΔΙΖΕΙ Η ΓΑΛΛΙΑ», 1934
5. Για ένα κόμμα επαναστατικό το καθήκον του είναι να προβλέπει ότι είναι αναπόφευκτη η μετατροπή της πολιτικής σε ανοιχτή ένοπλη σύγκρουση και να προετοιμάζεται με όλα τα μέσα για τη στιγμή αυτή, όπως προετοιμάζονται γι’ αυτήν τη στιγμή και οι κυρίαρχες τάξεις.
«ΠΟΥ ΒΑΔΙΖΕΙ Η ΓΑΛΛΙΑ», 1934
6. Σε μια επαναστατημένη κοινωνία, οι τάξεις βρίσκονται σε διαπάλη. Είναι ωστόσο ολοφάνερο ότι οι μεταβολές που παρουσιάζονται ανάμεσα στην αρχή και στο τέλος της επανάστασης, στις οικονομικές βάσεις της κοινωνίας και στην κοινωνική υπόσταση [substratum] των τάξεων, δεν αρκούν καθόλου να εξηγήσουν την πορεία της ίδιας της επανάστασης, που μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα ρίχνει κάτω προαιώνιους θεσμούς, δημιουργεί καινούριους για να τους ανατρέψει και πάλι. Η δυναμική των επαναστατικών γεγονότων καθορίζεται άμεσα από γοργές μεταλλαγές, έντονες και παθητικές, στην ψυχολογία των τάξεων που έχουν συγκροτηθεί πριν από την επανάσταση.
Πραγματικά, η κοινωνία δεν αλλάζει τους θεσμούς της ανάλογα με τις ανάγκες της, όπως ο τεχνίτης ανανεώνει τα εργαλεία του. Το αντίθετο: πρακτικά η κοινωνία θεωρεί τους θεσμούς που βαραίνουν πάνω της σαν κάτι θεμελιωμένο γι απάντα. Για δεκαετίες, η αντιπολιτευτική κριτική δε χρησιμεύει παρά σαν ασφαλιστική δικλείδα στη δυσαρέσκεια των μαζών και είναι όρος για τη σταθερότητα του κοινωνικού συστήματος: λ.χ. τέτοια είναι κατ’ αρχήν η αξία της σοσιαλδημοκρατικής κριτικής. Χρειάζονται περιστάσεις ολότελα εξαιρετικές, ανεξάρτητες από τη θέληση των ατόμων και των κομμάτων, για να απαλλαγούν οι δυσαρεστημένοι από τα δεσμά του συντηρητικού πνεύματος και να οδηγηθούν οι μάζες στην εξέγερση.
Κατά συνέπεια, οι γοργές μεταβολές στη γνώμη και στο θυμικό των μαζών, σε καιρό επανάστασης, δεν προέρχονται από την ευλυγισία και την ευκινησία της ανθρώπινης ψυχής, μα από το βαθύ συντηρητισμό της. Οι ιδέες και οι κοινωνικές σχέσεις βρίσκονται σε χρόνια καθυστέρηση απέναντι στις καινούριες αντικειμενικές συνθήκες, ως τη στιγμή που σωριάζονται σαν κατακλυσμό, κι απ’ αυτό προκύπτουν, σε καιρό επανάστασης, ανατινάγματα ιδεών και παθών που οι αστυνομικοί εγκέφαλοι τα φαντάζονται απλούστατα σαν έργο των «δημαγωγών».
Οι μάζες δεν ρίχνονται στην επανάσταση με ένα ολοέτοιμο σχέδιο κοινωνικής αλλαγής, μα με το στυφό αίσθημα ότι δεν μπορούν πια να υποφέρουν άλλο το παλιό καθεστώς. Μόνον ο διευθυντικός κύκλος της τάξης τους (το κόμμα) κατέχει ένα πολιτικό πρόγραμμα, που χρειάζεται ωστόσο να επαληθευτεί από τα γεγονότα και να επιδοκιμαστεί στις μάζες.
Χωρίς διευθυντική οργάνωση (χωρίς το επαναστατικό κόμμα) η ενέργεια των μαζών θα διασκορπιζόταν όπως ο ατμός που δεν είναι κλεισμένος μέσα σ’ ένα κύλινδρο με έμβολο. Ωστόσο η κίνηση δεν προέρχεται ούτε από τον κύλινδρο ούτε από το έμβολο, μα από τον ατμό.
Από τον πρόλογο της «ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ», 1930
7. Οι βασικοί όροι για τη νίκη της προλεταριακής επανάστασης έχουν εγκαθιδρυθεί από την ιστορική πείρα και έχουν ξεκαθαριστεί θεωρητικά:
1) Το αστικό αδιέξοδο και η επακόλουθη σύγχυση της άρχουσας τάξης.
2) Η οξεία δυσαρέσκεια και η πάλη για αποφασιστικές αλλαγές στις γραμμές της μικροαστικής τάξης, που δίχως την υποστήριξή της η μεγαλοαστική τάξη δεν μπορεί να διατηρηθεί μόνη της.
3) Η συνειδητοποίηση της ανυπόφορης κατάστασης και η ετοιμότητα για επαναστατικούς αγώνες στις γραμμές του προλεταριάτου.
4) Ένα καθαρό πρόγραμμα και μια σταθερή ηγεσία της προλεταριακής πρωτοπορίας.
Αυτοί είναι οι τέσσερις όροι για τη νίκη της προλεταριακής επανάστασης.
Ένας βασικός λόγος για τις ήττες πολλών επαναστάσεων οφείλεται στο γεγονός ότι αυτοί οι τέσσερις όροι δε φθάνουν πάντα ταυτόχρονα στον αναγκαίο βαθμό ωριμότητας.
«Μανιφέστο της 4ης Διεθνούς για τον Πόλεμο», Μάιος 1940. (Αυτά γράφτηκαν ακριβώς τρεις μήνες πριν από την τελευταία και αποτελεσματική απόπειρα δολοφονίας του από τον Στάλιν, τον Αύγουστο του 1940).
Επιμέλεια: Γιάννης Βερούχης
Αθήνα, 21 Ιουνίου 1999
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου